W dniach od 05 do 13 grudnia w Krakowie odbędzie się siódma edycja Festiwalu Teatralnego "Boska Komedia". Jest to ważna dla miasta impreza kulturalna, na którą czekają miłośnicy teatru, aktorzy, reżyserzy. W tym roku 15 spektakli będzie rywalizowało o statuetkę Boskiego Komedianta, która oprócz nagrody pieniężnej, jest główną nagrodą Festiwalu. Festiwal odbywa się pod patronatem prezydenta miasta Krakowa i jest przeglądem najważniejszych wydarzeń teatralnych mijającego roku.
Wśród zgłoszonych do konkursu przedstawień jest Paradiso, sztuka oparta na motywach Boskiej Komedii Dantego, jej ostatniej części zatytułowanej Raj. W sztuce tej oprócz profesjonalnych aktorów uczestniczą osoby z autyzmem. Premiera sztuki odbyła się w teatrze Łaźnia Nowa - 22 czerwca 2014 roku. Reżyserem przedstawienia jest Michał Borczuch, uważany za jednego z najzdolniejszych reżyserów młodego pokolenia, docenianego zwłaszcza za wrażliwość, bezkompromisowość, a także za nieszablonowe metody pracy z aktorem oraz kreowanie niezwykłych, zaskakujących uniwersów teatralnych.
Paradiso, to nazwa sztuki, która powstała we współpracy Fundacji Wspólnota Nadziei w Więckowicach i Teatru Łaźnia Nowa w Krakowie. Bierze w niej udział trzech zawodowych aktorów i sześciu aktorów amatorów, tymi aktorami amatorami są dorosłe osoby z autyzmem, które są uczestnikami zajęć Fundacji Wspólnota Nadziei, Dziennego Centrum Aktywności na Farmie Życia w Więckowicach.
Spektakl Paradiso, jest wizją raju, ale ten raj jest specyficzny, ponieważ został oparty na odmiennej, alternatywnej logice i wyobraźni, na innych zasadach - zbudowały go i nadały mu kształt osoby z autyzmem. To one są przewodnikami po świecie, który na potrzeby teatru powołały, uwiarygodniły i wykreowały.
Przygotowania do spektaklu trwały od grudnia 2013 i były podzielone na kilka etapów. Pierwszy etap został zakończony pokazem przedpremierowym, który odbył się 26 stycznia 2014 na małej scenie Teatru Łaźnia Nowa. Na nim zostały zaprezentowane efekty spotkań warsztatowych, przygotowujących do wejścia w obowiązki aktora: posługiwania się metodami pracy aktora, budowania scenicznego napięcia, rozumienia tekstu dramatycznego, poruszania się po scenie i budowania artystycznego wizerunku. Najważniejszymi celami tego etapu działań z uwzględnieniem perspektywy wszystkich uczestników spotkań były:
1. dla profesjonalnej części pracowników z ramienia teatru:
-
poznanie specyfiki samego autyzmu, rekrutacja, poznanie osób, które będą w przyszłości odgrywały swoje role sceniczne, poznanie ich mocnych stron, talentów, zainteresowań, charakterów, usposobienia oraz oczywiście ograniczeń;
-
rejestrowanie i analiza materiału filmowego. W trakcie zajęć warsztatowych zostało nakręcone kilkadziesiąt godzin materiału filmowego, który był wnikliwie analizowany pod kontem poznania indywidualnego świata aktorów amatorów, czyli osób ze spektrum autyzmu, ich talentów, predyspozycji aktorskich, specyficznego sposobu kojarzenia, rozumienia, myślenia i reagowania na otaczający świat,
-
dostosowanie komunikacji słownej do potrzeb osób z autyzmem.
2. dla terapeuty osoby oddelegowanej z Fundacji:
-
pomoc osobom z autyzmem na wszystkich etapach działań organizacyjnych, komunikacyjnych, transportowych, artystycznych, dbania o ich dobre samopoczucie,
-
przybliżenie osobom z teatru specyfiku pracy z osobami z autyzmem we wszystkich aspektach funkcjonowania psychofizycznego, rozumienia osób z autyzmem,
3. dla osób z autyzmem zapoznanie się ze specyficznymi umiejętnościami niezbędnymi w zawodzie aktora, mam tu na myśli min:
-
podstawowe techniki, triki, metody pracy,
-
emisja głosu,
-
zdolność analizowania i rozumienia tekstu dramatycznego,
-
wyrazistość ruchu,
-
wyobraźnia,
-
przyswojenie sobie takich terminów jak np.: aktor, aktorstwo, teatr, scena, widownia, widz, improwizacja, przedstawienie, sztuka, próba teatralna, kostium teatralny, garderoba, itp.
-
zapoznanie sie się z różnymi rodzajami teatru i wynikającej z tego odmiennymi metodami pracy aktorskiej (teatr cieni, pantomima, elementy teatru muzycznego) oraz gatunkami literackimi, teatralnymi czy filmowymi takimi jak np.: horror, komedia, dokument, fantastyka.
Na tym etapie działań istotnym celem do realizacji z tą grupą osób było również poruszenie takich zagadnień, jak:
-
co charakteryzuje grę aktorską?
-
kiedy jestem aktorem, a kiedy sobą?
-
co to jest przestrzeń umowna?
-
co to jest fikcja, a co jest realnym życiem?
-
jakich granic aktor powinien przestrzegać podczas odgrywanej roli (przemoc, wulgaryzmy, poszanowanie przestrzeni prywatnej)?
-
czy mówiąc nieprawdę na scenie kłamię?
Cele te były osiągane głównie poprzez działania warsztatowe o różnym charakterze - bezpośrednia praca z osobami z autyzmem:
-
warsztaty muzyczne (rozwijanie wyobraźni muzycznej, pamięci muzycznej, rytmu, przygotowanie do „udźwiękowienia” spektaklu),
-
warsztaty literacko- biblioterapeutyczne( czytanie i streszczanie tekstów literackich, głównie baśni, układanie opowieści własnych(indywidualnie i grupowo), recenzje, oglądanie filmów związanych z omawianą tematyką),
-
warsztaty plastyczne (tworzenie kolaży, rysowanie i malowanie różnymi technikami, tworzenie elementów dekoracji teatralnych z różnych tworzyw. Były to zarówno prace na zadany temat, np.: „jak wyobrażasz sobie raj?”, wspólne „tworzenie wszechświata”, jak i uczestnicy byli zachęcani do spontanicznego tworzenia własnych dzieł na wybrany przez siebie temat,
-
warsztaty ruchowe (taniec, gry, imitowanie ruchu i zabawy; szczególnym zainteresowaniem cieszyły się zabawy z piłką, ponieważ część spotkań zbiegła się z przygotowaniami do Mistrzostw Świata w piłce nożnej), warsztaty miały na celu rozwijanie wyobraźni ruchowej, odgrywanie scenek, improwizacje),
-
oswajanie ze stresem i przestrzenią sceniczną. Równolegle do poczynań warsztatowych odbywały się różnego typu działania na scenie, zaczynaliśmy od gier i zabaw, następnie były to działania artystyczne, później pojawiała się niewielka widownia… Podczas pokazu przedpremierowego światła były ustawione w ten sposób, abyśmy nie widzieli widzów obecnych na widowni, miało to na celu zminimalizowanie możliwego stresu i wyłączenie bodźców rozpraszających,
-
praca przygotowująca zespół aktorów do artystycznej pracy z osobami z autyzmem.
W trakcie tych przygotowań zarysowały się preferencje, umiejętności i talenty osób z autyzmem, oraz wyraźne skojarzenia dotyczące swojego miejsca na scenie, własnych oczekiwań i intuicji twórczych, które na dalszych etapach pracy były wyraźną wskazówką dla profesjonalnej części zespołu, jaki kształt w przyszłości powinno przyjąć Paradiso. Warsztaty nie tylko pomagały osobom z autyzmem zapoznać się z tematyką zadań teatralnych, ale również pomagały profesjonalnej części zespołu zrozumieć specyficzny, tajemniczy, fascynujący świat autyzmu. Przedstawienie spotkało się z dużym zainteresowaniem i bardzo ciepłym przyjęciem ze strony publiczności.
Drugi etap prac nad Paradiso, został zakończony dwoma pokazami na dużej scenie dla publiczności: prapremiera (21.06.2014) i premiera (22.06.2014). Te przedstawienia, które odbyły się na dużej scenie, zaprezentowały gotowe, opracowane spektakle. Specyfiką tych i być może przyszłych spotkań scenicznych z widzami jest fakt, że każde spotkanie jest inne, indywidualne, niepowtarzalne. Wypracowany podczas przygotowań do tego etapu scenariusz określa dokładnie ilość scen, ich kolejność, a także zarysowuje wyraźne ramy dramaturgiczne, jednak w ramach tych sekwencji aktorzy posiadają pewną swobodę, mogą zmieniać wypowiadane kwestie, kontekst wypowiedzi, dodawać nowe wątki, co może skutkować nawet zmianą nastroju i atmosfery wystawianej sztuki. Ta swoboda została niejako wymuszona, podyktowana pewną specyficzną cechą osób biorących w sztuce udział- nie są w stanie nauczyć się tekstu na pamięć, natomiast ich szczególna wyobraźnia tworząca słowne kolaże, odrębne, indywidualne i zaskakujące, oparte np.: na wyodrębnionym słowie z tekstu i wynoszące autorów tych wypowiedzi niekiedy dość daleko od wątku głównego, nie tylko zaskakuje widza, ale wnosi pewne napięcie w tekst dramatyczny o bardzo różnorakiej skali oddziaływania: świeżości, sztuczności, ale także zdumienia, nawet szoku, może również prowadzić do zrozumienia tekstu na innym, meta poziomie.
Oczywiście nie wszystkie osoby biorące udział w przedstawieniu mają te same umiejętności, predyspozycje, nie wszystkie mają niesamowitą, imponującą wyobraźnię, sceniczną charyzmę, nie wszystkie również w jednakowym stopniu posiadły rozumienie uczestnictwa w przestrzeni symbolicznej. Niektóre osoby wolą odtwarzać wyznaczone, jasno określone role, inne realizują się muzycznie czy dźwiękowo, a jeden z aktorów- amatorów odgrywa postać śpiącego gościa hotelowego, ponieważ doskonale śpi mu się na scenie, gdy dobiega do niego sceniczny gwar. Każdy w tym przedstawieniu realizuję się inaczej, inaczej oczywiście również rozumie swój wkład w spektakl. Dla jednych jest to interesujące wydarzenie, inni spełniają swoje ambicje.
Te finalne wydarzenia, prezentujące skrystalizowaną wizję artystyczną, spotkały się z bardzo dużym zainteresowaniem prasy i publiczności. Na pokazie premierowym zabrakło miejsc na widowni, a oba pokazy spotkały się również z bardzo ciepłym przyjęciem i bardzo dobrymi recenzjami w prasie.
Wart zaznaczenia jest również fakt, że od samego początku, od pierwszego dnia moi koledzy z pracy, mam tu na myśli osoby z autyzmem zaczęli traktować kadrę osób profesjonalnie współpracujących z Teatrem Łaźnia Nowa jak swoich kolegów i koleżanki i odwrotnie- fascynacja, sympatia i zainteresowanie jaką okazywali ci profesjonaliści osobom z autyzmem nie pozwalała na inne podejście, jak tylko partnerskie. Ta wytworzona atmosfera życzliwości, pomocy, zrozumienia i otwartości zaowocowała spektakularnym sukcesem całego przedsięwzięcia, ale również pozwoliła na nieformalne prywatne kontakty.
Trzeci etap pracy, to przygotowanie osób z autyzmem do włączenia przedstawienia do repertuaru teatru. Pierwszy raz sztuka w tej formie została przedstawiona 04.11.2014, w dalszej perspektywie czekają zespół przygotowania do prezentacja na Festiwalu Teatralnym 13, 14, 15. 12. 2014. Zespołowi przyjdzie się zmierzyć z zasłużonymi, sławnymi osobami polskiej sceny teatralnej, z wybitnymi aktorami, reżyserami, z kreacjami scenicznymi, które na długo zapadną w pamięć widowni i krytyków.
Realizacja projektu Paradiso to przykład zaangażowania instytucji kultury w proces twórczego włączania osób z autyzmem i ich społecznej oraz artystycznej obecności.
autor tekstu: Maria Bozowska- Bolak
autor zdjęć: Maria Bozowska- Bolak, Edward Bolak
Poniżej zamieszczam wybrane fragmenty recenzji z prasy:
„Paradiso Borczucha jest jednym z najbardziej wciągających spektakli minionego sezonu- ukazuje świat tajemniczy, odmienny, nie do końca zrozumiały, jednocześnie jednak naiwnie piękny i bezpretensjonalny- raj alternatywny, w którym, mimo całej jego niedoskonałości chce się pozostać.” Magdalena Fizgał, Teatralny.pl
„Odsłonięcie niesamowitości w zwyczajowej komunikacji, niełatwe próby nawiązania kontaktu z niecodziennym, osobliwym innym porządkiem poznania (kontaktu aktorów z autystami, Paradisolu z „Rajem” Dantego, widowni z wszystkimi tymi planetami), są w spektaklu konsekwentnie i bardzo świadomie wyciągane na wierzch.”Joanna Jopek, Dwutygodnik.com
„Dźwięk i drgania, jakie on wytwarza, prowadzą do eksploracji alternatywnych sposobów percepcji skupiających się na doznaniach emocjonalnych i zmysłowych. Spektakl kończy się ostatecznym zerwaniem logiki fabularnej. Dyrektor każe umarłym aktorom powstać (…) i dołączyć do improwizowanego koncertu na niecodziennych instrumentach. Nieco wcześniej usłyszeliśmy sonatę Mozarta. Widzowie mają ją wciąż w pamięci, a w porównaniu z nią finałowe granie wypada jak kakofonia. Jednak z pozornego dźwiękowego chaosu po chwili wyłania się niespodziewany porządek. Z
Paradiso jest podobnie – również trzeba wykazać się odrobiną cierpliwości i ochoty, aby móc zanurzyć się w nietypowej atmosferze spektaklu.”
Aleksandra Spilkowska, Teatralia Kraków
powrót